Čuvar doline i Belog Anđela

Za vreme vedrih dana sa vrha se uočava svaki pokret, ali kad oblaci zasene bistru vodu reke Mileševe i kanjon kojim ona hita, nesta¬ne u njima i tvrđava Mileševac i moćna stena iz koje je izrasla. Ponesu oblaci drevnu tvrđavu u neko drugo vreme, a onda je opet sa bistrim nebom vrate da gordo čuva dolinu Lima i svo blago u njoj.

Sve ova drevna tvrđava vekovima iz visina nadgleda, i ljude u polju, i ribe u reci, i ptice u letu. I verno čuva: i Svetog Savu, i manastir Mileševo, i Belog anđela i portrete naših vladara… Ali srednjovekovnu tvrđavu Mileševac, na 7 kilometara od Prijepolja, nema ko da sačuva.

Srednjovekovni graditelji su je sagradili, pretpostavlja se početkom 13. veka, na steni koja je toliko divlja i nepristupačna da se postavlja pitanje kako su se uopšte do nje popeli. Teško je i danas, strmim planinskim stazama popeti se do vrha, ali je korisno jer tokom uspona čovek shvati složenost izgradnje. Zbog toga ne izlazi iz glave pitanje kako su donosili materijal za gradnju, i kako su svakodnevno živeli gore, na oblaku.

Arheološki nalazi iz osamdesetih godina kazuju da su zidovi i kule izgrađeni od lomljenog i tesanog kamena koji je spajan krečnim malterom. Dakle, kamen je dopreman na vrh brda i gore lomljen. Na samom vrhu je dominirala citadela sa dve kvadratne kule spojene bedemom. Ispod citadele, na nižem nivou, utvrđenje je imalo još jednu kvadratnu kulu, a još dve kule kao osmatračnice gledale su u pravcu manastira Mileševo.

Smatra se da je utvrđenje Mileševac sagrađeno baš da bi čuvalo od neprijatelja obližnju Mileševu, gde su čuvane mošti Svetog Save. (Turci će ih kasnije oteti i spaliti na Vračaru 1594. godine. Deo ruke je sačuvan i čuvan vekovima u manastiru Svete Trojice kod Pljevalja da bi 2021. godine kada se proslavljalo 800 godina postojanja manastira Mileševe, šaka Svetog Save vraćena u Mileševo i položena u novi kivot).

Branila je tvrđava i karavanski put Dubrovnik-Orijent koji je tuda prolazio, kao i Mileševski trg gde se trgovalo. Manastir Mileševa, zadužbina kralja Vladislava, sina Stefana Prvovenčanog, čuva na svojim zidovima najlepše freske srpskog slikarstva, dajući nam i likove naših vladara. Tu su portreti kralja Vladislava, Simeona Nemanje, Svetog Save, Stefana Prvovenčanog i kralja Radoslava…

Milošću vremena očuvane su freske među kojima i najpoznatija Beli Anđeo, koja je proglašena za najlepšu fresku na svetu. Nedovoljno arheološki ispitana, tvrđava krije i tajnu svog „rođenja“. Istoričari navode dve mogućnosti kada je možda nastala: po jednoj je to pre 1228. godine, još za vreme Stefana Prvovenčanog, rođenog brata Svetog Save, po drugima se tvrđava gradila u vreme kada je Vladislav postao kralj, 1234. godine.

Tokom svog zlatnog doba tvrđava će biti svedok krunisanja Tvrtka Kotromanića za kralja Bosne i Srbije u Mileševi 1377. godine. U Mileševi će i Stefan Vukčić Kosača 1446. godine dodati svojoj tituli „herceg od Svetog Save“. Turci će je zauzeti 1465. godine, i od tada će se zvati Hisardžik, što na turskom znači tvrđava. Naziv će ostati sve do danas u imenu sela u podnožju, čija džamija, inače, čuva najstariji kuran na Balkanu, za koji je Narodna biblioteka ustanovila da je star 400 godina i izuzetno lepog stila.

Od kada su tvrđavu napustili Turci, više nikome nije služila. Kraj nje su prolazili tek planinari i vernici koji su išli u Savinu pećinu na izvor, za koji se veruje da donosi isceljenje. Ali voda se na izvoru ukazuje samo onima koji nisu grešni, dok pred grešnicima i zlim ljudima prestaje da teče.

Tek, tvrđava je propadala polako, odnoseći u nepovrat svake godine po sloj kamena i nestajući polako pred očima Prijepoljaca. Vekovima je čuvala jedan od najznačajnijih manastira u Srbiji i sve ono što je manastir Mileševo predstavljalo. Sada je zaboravljena, ranjena i pusta. Red je da joj se domovina oduži.

Dijana Dimitrovska