Banje u Srbiji – Pribojska banja
Pribojska banja, biser srpskih banjskih termomineralnih lečilišta, nalazi se na jugozapadu Srbije, u centralnom delu opštine Priboj, na zaravni iznad desne obale reke Lim. Za lekovita svojstva njenih toplih voda znali su još Rimljani, Nemanjići i putnici dubrovačkih karavana, a podatak da leži na 530 do 550 m nadmorske visine okružena planinama Starovlaške visije, čini je i vazdušnim lečilištem.
Na visokoj rečnoj terasi, samo nekoliko kilometara iznad Priboja, nalazi se ovo vekovima staro lečilište i drevni Manastir Banja. Nekada mesto čuvenih termi Rimljana, Pribojska banja, koja se često naziva i samo imenom Banja, danas je poznato lečilište koje pohode gosti iz Srbije, BiH i Crne Gore.
U samom centru Banje nalazi se više termomineralnih izvora, koji izbijaju iz malih pećina odnosno rascepa u stenama, sa temperaturom vode oko 37 °C i ukupnim protokom od oko sedamdeset litara u sekundi. Nauka je počela da se bavi lekovitošću ovih voda još krajem 19. veka, kada je deo austrijskog garnizona 1878. godine bio lociran na Banji. Vojni lekari zainteresovali se se za banjsku vodu, a analize koje urađene u Beču pokazale su još tada da voda iz ovih izvora ima lekovita svojstva. Banjska voda, koja je od pamtiveka poznata po lekovitim svojstvima, ušla je i u narodna predanja – pominje se u brojnim letopisima i putopisima, a ušla je i u mnoge legende. Jedna od legendi kaže da je kralj Stefan Uroš bio izlečen pošto se okupao u banjskoj vodi, a u znak zahvalnosti podigao je manastir posvećen svom dobročinitelju Svetom Nikoli. Po drugoj legendi, bolesnici koji su dolazili da traže isceljenje u lekovitim banjskim izvorima, posle kupanja obavezno su ležali na čuvenoj velikoj ploči od belog mermera ispred male crkve, a onaj ko bi mirno zaspao na toj ploči mogao je da se nada izlečenju.
Ono što Pribojsku banju čini jedinstvenom u Evropi je temperatura vode sa njenih izvora, koja je jednaka temperaturi ljudskog tela. Na starom izvoru ona iznosi približno 37 stepeni (Stara Banja) a na manjem izvoru približno 36 stepeni (Nova Banja). Prema Kventinovoj klasifikaciji izvori Pribojske banje, sa vodom bez boje, mirisa i ukusa, spadaju u oligomineralne zemnoalkalne hometerne vode (sadržaj mineralnih materija u suvom ostatku manji je od 1 gr/l). Voda se pije u svim terapijama, ali njena lekovitost najviše dolazi do izražaja prilikom kupanja, odnosno stajanja u vodi određeno vreme. Sva dosadašnja istraživanja pokazala su da je banjska voda izuzetno delotvorna u lečenju svih oblika hroničnog zglobnog i vanzglobnog reumatizma, oboljenja perifernih nerava, kod svih oblika postraumatskih stanja, oboljenja kičmenog stuba, poremećaja periferne cirkulacije, sportskih povreda, ginekoloških oboljenja, kožnih oboljenja, kao i bolesti organa za varenje.
Manastirski kompleks srednjovekovnog Manastira Banja, koji pripada Eparhiji mileševskoj Srpske pravoslavne crkve, čine tri crkve: pored Manastira nalazi se Crkva svetog Nikole, uz južni zid dozidana je manja crkva posvećena Uspenju Presvete Bogorodice, dok se sa severne strane manastra nalazi obnovljena crkva posvećena Svetom Iliji. Manastir Banja jedan je od najstarijih u Raškoj oblasti. Tokom skoro deset vekova postojanja, ovaj manastir bio je jedno od najznačajnijih središta srpske duhovnosti. U njemu je 1219. godine Sveti Sava uspostavio jednu od prvih šest episkopija osamostaljene Srpske pravoslavne crkve i za prvog episkopa postavio svog najboljeg učenika iz Hilandara, Hristofora. Ovaj manastir bio je i mauzolej znamenite vlastelinske porodice Vojinovića, imao je u svom sklopu bolnicu, školu, nekoliko puta je rušen i obnavljan, a u jednoj od crkava manastirskog kompleksa pronađena je jedna od najznačajnijih riznica crkvenih predmeta u vlasništvu Srpske pravoslavne crkve.
Pribojska banja nije lekovita samo zbog svojih termalnih izvora, ona je takođe značajno klimatsko lečilište. Okolni planinski venci bogati šumom – Lisja Stena, Pobijenik, Bić, Crni Vrh i visoravan Ljeskovac, doprinose njenom klimatskom potencijalu. U Pribojskoj Banji zastupljena je umereno-kontinentalna klima, koja je zbog okolnih planinskih masiva i njihove nadmorske visine blago izmenjena u subalpsku, odnosno planinsku klimu. U ovakvim klimatskim uslovima srednje mesečne temperature zadržavaju se po tri ili čak četiri meseca. Vazduh je čist, svež i ispunjen jakim mirisom borova, a nema ni jakih vetrova.
Sa prošle godine rekonstruisanim bazenima i RH centrom, više od 700 kategorisanih ležajeva u privatnom smeštaju i 13.000 ostvarenih noćenja, Banja je nosilac razvoja turizma čitavog pribojskog kraja. Planine u okruženju sa vrhovima preko 1000 metara – Pobijenik, Bić, Crni vrh, Banjsko brdo i Oštrik dostupne su za sve planinare različite starosne strukture i kondicione spremnosti. Živopisna dolina reke Lim i Potpećkog jezera na njoj ovdašnju ponudu čine još bogatijom i raznovrsnijom, a rafting u gornjem toku Lima, na relaciji od manastira Kumanice do plaže Lučice ili iz Priboja do Setihova, zadovoljiće i najzahtevnije ljubitelje ovog adrenalinskog sporta. Turističku ponudu u Pribojskoj banji grade na prirodnim potencijalima ali i temeljima bogatog kulturno-istorijskog nasleđa. U okolini Banje postoje 143 lokaliteta sa arheološkom građom, počev od neolita pa do kasnog srednjeg veka. Na 40 dužnih kilometara nalazi se pet utvrđenih gradova i dva manastira koja se pominju u Studeničkom tipiku.
