Prizrenska tvrđava – Nepresušne suze carice Jelene

Prizrenska tvrđava ili Kaljaja je tužna srednjovekovna srpska tvrđava kojoj su Albanci ukrali istoriju. Izbrisali je kao da je puki crtež na papiru. Umesto carske srpske istorije, srpskih vladara i njihovih bogatih zadužbina, prljavom rukom lažni slikar je naslikao džamije, munare i hamame. Taj bedni crtež okačio je u galeriju srama. 

Veličanstven utvrđeni grad smešten je na brdu iznad Prizrena odakle se lako kontrolisala teritorija kilometrima ouokolo. Odatle se video carski srpski grad Prizren, gde su stolovali s vremena na vreme, kralj Milutin, car Dušan i kralj Uroš. Odatle se moglo tokom zime izbrojati dimnjaci iz kojih izbija dim, a leti visoka drveća oraha koja daju hlad i plod. Pogled se sa Prizrenske tvrđave pružao sve do moćnih Prokletija odakle zimi duvaju ledeni vetrovi.

Imala je Gornji i Donji grad. U Gornji grad se ulazilo kroz unutrašnji deo koji je zaštićen bedemom. Da bi neprijatelj prodro u Gornji grad, trebalo je najpre osvojiti Donji grad. Tako se nekada gradilo i štitilo od neprijatelja.

Tokom duge istorije, ovo je utvrđenje građeno, dograđivano i prekrajano u više faza i navrata. Zvanični arheološki podaci govore da je tvrđava sagrađena u 11. veku, kada je bila vizantijska, a zvanična istorija kaže da se utvrđenje i grad pominje 1019. godine kao Prizren pod nazivom Prizdrijana u povelji Vasilija II.

U to vreme Vasilije II poznat i kao Bugaroubica je vladao prostorima od Jadranskog mora do Dunava i Eufrata. Poveljom stavlja pod jurisdikciju Ohridske arhiepiskopije koju lično kontroliše i  Prizrensku erparhiju. To se dogodilo 1054. godina kada će se dogoditi konačni raskid istočnopravoslavne i rimokatoličke crkve. 

Pedeset godina kasnije, baš u Prizrenu će izbiti ustanak protiv vizantijske vlasti i tadašnjeg vizantijskog vladara Mihaila II Paralinaka kada će pisani izvori pomenuti i Mihajla Vojisavljevića prvog srpskog kralja. Sačuvano je pismo pape Grgura VII upućeno „Mihailu kralju Slovena“ 1077. godine.

Sa razvojem srpske srednjovekone države razvija se i Prizrenska tvrđava. Važna je tvrđava u vreme kralja Milutina, obnovljena i dograđivana u vreme cara Dušana kada je izgrađena južna kula, unutrašnji bedem, deo istoćnog bedema do laguma, niži delovi zapadnog bedema. Sređivana je i za vreme Uroša I.

U to zlatno doba srpske države sagrađeni su u Prizrenu i okolini  monumenatlni spomenici kulture: Crkva Bogoridca Ljeviška, zadužbina kralja Milutina  iz 1306-1307. To se dogodilo 185 godina pre otkrića Amerike 1492. Sagrađen je manastir Sveti arhangeli koji je zadužbina cara Dušana gde će prvobitno biti sahranjen da bi 1927. godine bio prenet u Crkvu Svetog Marka u Beogradu. Izgrađen je 444 godine pre američke nezavisnosti (1787).

Prizrenom zatim vladaju srpski vladari Mrnjavčevići, Balšići, Kraljević Marko čija je zadužbina crkva  Sv. Stefana iz 14. veka uništena i prekrivena albanskim kućama, dok je njegova druga zadužbina crkva Vavedenja iz 1371. godine delimično sačuvana.   

Sa opadanjem srpske države, urušava se i Prizrenska tvrđava. Turci su je osvojili najverovatnije između 1455. i 1459. U Prizrenu ili u Prizrenskom sandžaku koji su osnovali  zadržali su se sve do 1912. godine.

Prizrensku tvrđavu su menjali, posebno tokom 17. veka kada su dograđeni južni grad, zasvođen  je hodnik uz južni bedem Gornjeg grada, delovi zapadnog bedema Donjeg grada, kapija Donjeg grada, istočni bedem sa polukružnom kulom i lagum koji vodi ka Bistrici.

U vreme Balkanskih ratova Prizren je konačno oslobođen, i tu je 1912. kralj Petar sa srpskom vladom u  izbeglištvu odlučio da se vojska i narod evakuišu u Grčku preko albanskih planina.  Przrenska tvrđava će doživeti i da njome vladaju Bugaru sve do 1918. kada će se vratiti u zagrlja Srbije.

Ali 1999.  Jugosalvija će biti bombardovana i NATO snage će ući na Kosmet kada će Srbi biti proterani, a njihove kuće spaljene. U kasnijim godinama Albanci će paliti i rušiti srpske manastire i ubijati našu istoriju. U Prizrenu gradu carskom gde je pre bombardovanje živelo 12.000 Srba – ostaće ih tek desetak.

A onda će Jusuf Džibo, direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Prizrenu, javno reći i ovo:

– Ne zna se tačno ko je sagradio i kada  ovu tvrđavu, ali se zna da je najviše bila u funkciji u vreme Osmanlijskog carstva.

Danas je Prizrenska tvrđava rekonstruisana novcem Američke ambasade i na srednjevekovnim zidinama visi ogromna albanska zastava. A ispod nje kažu, na velike srpske praznike, izbija voda iz drevnog kamena. Kažu još da su to suze carice Jelene koje ne mogu da prebole.

Dijana Dimitrovska