Srpske tvrđave – Utvrđenje Dijana na Dunavu

Gradili su je pametno da je Dunav nikada ne dohvati. Na uzvišenju zvanom Crni kamen ili Karataš, odakle svetluca na suncu moćna evropska reka, a opet na zaravni dovoljno velikoj da se komotno smesti i utvrđenje i sve što uz njega ide.

Zahvaljujući tom položaju i sreći što je đerdapske akumulacije nisu potopile, ostala nam je predivna ranorimska tvrđava Dijana, jedna od najlepših i najočuvanijih u regionu.

Naravno, nije u potpunosti onakva kakva je bila jer je zub vremena  uradio svoje za 20 vekova njenog trajanja. Sagrađena je u 1. veku od kamena i opeke, na mestu stare drvene tvrđave, za vreme cara Trajana za čije vladavine su pravljena brojna čuda i po današnjim standardima, poput, isklesanog  puta u stenama uz Dunav ili mosta preko ove velike reke.

Utvrđenje Dijana je bilo takođe deo njegovih  ratnih priprema za rat protiv Dačana. Izgrađeno na steni odakle se kontrolisao Dunav. Zapravo, Dijana je bilo mesto gde se branilo Rimsko carstvo od upada sa severa i istoka.

U Dijani su bile smeštene brojne rimske legije, tu je cvetala trgovina i bilo živo o čemu svedoče brojni arheološki predmeti.

Među njima je i jedna vaza koja je otkrila naziv utvrđenja. Na njoj je bila posveta egipatskom bogu Totu i puni naziv mesta: Statio Cataractarum Diana – Diana stanica katarakti. Naziv Zanes koji se javlja  u nekim izvorima, kako objašnjava arheolog Jelena Kondić, zapravo je  samo ranovizantijski naziv  za ovo utvrđenje.

Više od 600 godina je Dijana bila  neprekidno „nastanjena“ vojnicima. Prema arheološkim podacima, utvrđeno je da je vojna posada Dijane bila sastavlјena od kombinovanih trupa, jedinica pešadije, konjice (i flote), detašmana rimskih mezijskih legija, V Macedonica, VII Claudia, IIII Flavia, XIII Gemina. Natpisima su, dо sаdа, potvrđene i pomoćne trupe, VI Thracum i V Gallorum.
Dobivši ime Dijana po rimskoj boginji lova, šuma a kasnije i meseca, kojoj je otac Jupiter naredio da ne može da se uda, utvrđenje će izazivati divljenje zbog svoje lepote sve do sredine 5. veka kada će ga razoriti Huni. Na kratko će mu ponovo udahnuti život oko 530. godine car Justinijan, ali će je dokrajčiti  Avari i Sloveni koji će je tokom naredna dva veka napadati. U 7.veku će konačno zamreti.

Polako će propadati, u narednim vekovima, njene građevine: čvrsti, zaobljeni kameni bedemi sa 19 četvorougaonih, unutrašnjih kula (od 22 ukupnо), čеtiri glavne kapije, pоstаvlјеnе na svim stranama tvrđave, brojne građevine koje su imale podno grejanje, skladišta, vodovodi, kanalizacija, kupatila, groblja i grobnice…sve će vreme desetkovati.

Na buran život utvrđenja, koji nije bio samo vojnički, ukazuju brojni umetnički predmeti koji su tu iskopani i koji se  čuvaju u  muzejima u Kladovu, Negotinu i Beogradu. Bog Merkur savršeno modelovana bronzana skulptura, savršenih proporcija predstavlja  remek delo rimske umetnosti; glava rimskog vojnika, predivni komadi uljanih svetiljki velike umetničke vrednosti…

Dijana je jedna od najvećih rimskih tvrđava na rimskom  limesu i uz Trajanovu tvrđavu Pontes, Trajanovom tablom i mostom  ima status spomenika od izuzetnog značaja za Srbiju a kao deo rimskоg limеsа Impеriје pоtеnciјаlnо na listi svetskog kulturnog nasleđa UNESCO-a.

Lepota njenih ostataka privlači turiste i arheologe ali i lovce na arheološko blago, pa iako je zaštićena zakonom, uvek se čuju priče da je neko tu nešto dragoceno pronašao. U svakoj priči ima pomalo i istine i želje da se preuveliča.

Dijana Dimitrovska