Srpske vladarke – Marija Paleolog Nemanjić

Simonida je naša najpoznatija devojčica kraljica ali nije jedina. Druga supruga srpskog kralja Stefana Dečanskog, Marija Paleolog Nemanjić došla je na srpski dvor u Nerodimlje sa 12 godina. U to vreme, bio je običaj da se mlade plemkinje udaju sa 12 godina kao što je bio običaj ugovorenih brakova. Buduće vladarke živele su na dvorovima svojih roditelja do „bračnog punoletstva“ ili su slate na dvorove svojih budućih muževa gde su se prilagođavale, učile jezik, običaje do svoje 12. godine kada su zvanično stupale u brak.  

Marija Paleolog, rođena između 1312. i 1314. godine u Carigradu, bila je ćerka  panhipersevasta Jovana, sinovca vizantijskog cara Andronika II, i Irine  Metohitisa. Bila je praunuka osnivača dinastije Paleologa i u srodstvu sa bivšom srpskom kraljicom Simonidom, suprugom kralja Milutina.

Pošto je Stefanu Dečanskom umrla prva žena Teodora, tražio je novu. Budući srpski arhiepiskop Danilo zaputio se  u Carigrad, da u ime svog vladara traži kraljicu i dobar politički brak. Stefanu je odgovarala mlada princeza iz carske porodice i uz to veoma lepa.

Marija Paleolog i Stefan Uroš III Dečanski sklopili su brak u prvoj polovini 1324. godine. Stefan je tada imao oko 48 godina. Živeli su u dvoru u Nerodimlju, gde su se rodila njihova deca Simeon (Siniša), Jelena (kasnije Šubić) i Teodora.

U prvo vreme sa njima su živeli i njeni roditelji koji su iz političkih razloga morali da napuste Carigrad. Otac Jovan se nakon dogovora sa Vizantijom vratio kasnije u Carigrad a majka Irina ostaje u Srbiji, što dovodi do pogoršanja odnosa sa Vizantijom koja šalje poslanstvo u Srbiju čiji je glavni zadatak bio da vrati Irinu u Carigrad. Ona se vraća u Carigrad početkom 1327. godine.

Naredni period karakterišu veoma loši odnosi  Stefana Dečanskog sa sinom iz prvog braka, Dušanom, koji je bio zakoniti naslednik krune.Istoričari smatraju, na osnovu izvora iz tog perioda, da je vatru u tim lošim odnosima palila mlada i, kako se navodi, ambiciozna kraljica Marija, koja se borila  svim silama da uz pomoć svoje domovine, moćne Vizantije, obezbedi presto Srbije svom prvencu Simeonu.

Porodične intrige i nevolje dostižu svoj vrhunac 21. avgusta 1331. godine, kada srpski dvor u Neordimlju, i kraljevsku porodicu, opkoljava Dušan Nemanjić.  Stefanov sin iz prvog braka bio je tek nešto stariji od Stefanove druge žene, ali odlučan i nepokolebljiv u nameri da se izbori za svoj presto.

Kralj Stefan Dečanski uspeva da umakne Dušanovoj vojsci ali Marija sa decom biva zarobljena. Ta okolnost pokolebala je očito Stefana Dečanskog, koji se predaje. Kralj, kraljica i njihova deca bivaju zatočeni u Zvečanskoj tvrđavi.

Ali Stefan više neće izaći iz tvrđave. Tu, posle nešto više od dva meseca, pod nejasnim okolnostima, zaustaviće se njegov život 11. novembra 1331. godine. Od tog nesrećnog datuma Marija više neće imati muža niti će biti kaljica.

Na srpskom prestolu počeće da sija nova nemanjićka zvezda koja će uspeti srpsku srednjovekovnu državu do najslavnijih visina.

Ali, Dušan Silni nije postupio preko i neprijateljski, kao što su to činili i njegov otac i njegov deda u porodičnim odnosima, ni prema Mariji ni prema njenoj deci, posebno prema Simeonu. Naprotiv, dozvolio je Mariji da ostane na srpskom dvoru dok god joj je to odgovaralo, a svom polubratu Simeonu dodelio je jednu od najviših titula na srpskom carskom dvoru – titulu despota.

Marija Paleolog ubrzo će potražiti mir u potpunom posvećenju bogu. U manastiru Svetog Dimitrija u Skoplju, izabraće monaško ime Marta koje, po tadašnjim običajima počinjalo na isto slovo kao i svetovno.

Monahinja Marta umrla je 7. aprila 1355.godine. Sahranjena je u crkvi Svetog Dimitrija u Skoplju. Raskošna nadgrobna ploča ugrađena je u zid crkve, ali je tokom Prvog svetskog rata završila u Sofiji. Ipak je 1925. godine vraćena u Skoplje, u mestu gde lepa srpska kraljica počiva.

Dijana Dimitrovska