Najlepše srpske tvrđave – Stari Ras

Na celom području naše Srbije nema tvrđave sa bujnijom i kraljevskijom istorijom od tvrđave Ras. Po ovoj tvrđavi, danas urasloj u travu, tadašnja Srbija dobila je svoj srednjovekovni naziv Raška, a u svim istorijskim dokumentima Srbi će biti Rašani.

U Raškoj će se roditi prva srpska država, a u tvrđavi Ras stolovaće prvi srpski vladari.

Tvrđava Ras, na brdu Gradina, blizu Novog Pazara, zapravo obuhvata tri arheološka lokaliteta: utvrđenje na Gradini, pećinu s manastirom Sv. Arhanđela i naselje Pazarište (Trgovište).

Utvrđenje se spominje prvi put polovinom 9. veka, kada je srpski knez Mutimir kod Rasa, predao zarobljene Bugare među kojima je bio i sin bugarskog kana Borisa.

U to vreme predeo oko tvrđave Ras bio je poganična oblast i na istoku tadašnje Srbije. Tokom  11. veka srpski župan Vukan širi srpsku oblast i jugoistočno od Rasa. Tvrđava se širi, dograđuje, ojačava, menja svoj oblik.

Bila je u rukama Vizantinaca i Srba, rušili su je i borili se za nju i jedni i drugi. Tokom velikog  ugarsko-vizantijskog rata 1127. godine Srbi su se pridružili  Ugarima u  napadima na vizantijsku tvrđavu Ras. Vojnu posadu grada sa zapovednikom Kritoplom na čelu, srpska vojska je primorala da napusti tvrđavu a zatim je spalila.

Takva su ratna vremena.

Razaranje će biti najčešći pratilac tvrđave Ras sve do 12. veka kada postaje prestonicom velikog župana Stefana Nemanje. Od tada je stalno naseljena i dograđivana. Zazidana je zapadna kapija i otvorena nova pored glavne kule, a sve kule su ojačane. U severnom delu utvrđenja, izgrađene su nove prostrane građevine rezidencijalnog kompleksa sa ukopanim podrumima, ali i niz kuća brvnara.

U okviru rezidencijalnog kompleksa nalazila se i kula za stanovanje, kao i jedna od najvećih žitnica na teritoriji Balkana i Vizantije.

Iz tog perioda je nađen bogat arheološki materijal koji govori o životu u okviru grada: grnčarija za svakodnevnu upotrebu, delovi oružja od kostiju, oruđe od drveta i gvožđa. Pronađena su i mala posuda sa kapljicama zlata i kalup za livenje medaljona sa predstavom Bogorodice i Hrista, što govori o zlatarskom zanatu. Pronađeno je i nekoliko žetona za igru „mice” i kamene kockice za igranje potpuno identične onim koje koristimo danas.

U Rasu je bila prva kovnica novca (za vreme kralja Radoslava).

U blizini su najznačanije crkve u našoj istoriji: Petrova crkva, u kojoj je Stefan Nemanja kršten po pravoslavnom običaju, a zatim i mesto gde je okončao svoju vladavinu na državnom saboru.

Tu su prestonički Sopoćani sa najlepšom freskom srednjeg veka „Uspenje Presvete Bogorodice“, predivni Đurđevi stupovi.

Tvrđava Stari Ras zajedno sa Sopoćanima, Đurđevim stupovima, i Petrovom crkvom, upisana je na Uneskovu listu svetske kulturne baštine, kao spomenik pod zajedničkim nazivom Stari Ras.

Ali – čeka obnovu. Čeka da zablista, recimo, poput Golupca na Dunavu, koji mami na hiljade turista. Čeka svoj trenutak i povratak na glavnu državnu scenu gde i pripada.  

Nebojša Đorđević